Даследванне пахаванняў Першай Сусветнай вайны ў вёсцы Шчэрбавічы Баранавіцкага раёна

Даследванне пахаванняў Першай Сусветнай вайны ў вёсцы Вольна Баранавіцкага раёна

Даследванне пахаванняў Першай Сусветнай вайны ў вёсцы Вялікія Лукі Баранавіцкага раёна

Запрашэнне на другія Баранавіцкія чытанні 

Даследванне пахаванняў Першай Сусветнай вайны ў вёсцы Каўпеніца Баранавіцкага раёна

Даследаванне пахаванняў Першай Сусветнай вайны ў вёсцы Востаў Ляхавіцкага раёна

План пахавання.

Дом Слізнёвых у вёсцы Бартнікі – сведка падзей нашай гісторыі і культуры

Мікалай ПАДГАЙСКІ

Пад час краязнаўчых вандровак з удзелам былога жыхара вёскі Бартнікі, сябра саюза пісьменнікаў Беларусі Амялішкі Міхася Васільевіча 1929 года нараджэння, высветлілася, што дом на краю вёскі, ў якім жыла сям’я бацькоў спадара Міхася, належаў некалі даўно гаспадарам Слізням, вельмі паважаным людзям нашага краю.

 Слізні – гэта тыя самыя патрыёты Беларусі, якія актыўна ўдзельнічалі ў руху філаматаў і філарэтаў. Рух гэты быў накіраваны, як вядома, на абуджэнне нацыянальнай свядомасці. Філаматаў і філарэтаў у Віленскім універсітэце натхніў на гэту працу выкладчык славіст Міхась Баброўскі. А арганізавалі ў адно цэлае філаматаў і філарэтаў Тамаш Зан, Адам Міцкевіч і Ян Чачот. Вось гэтыя людзі, якія для Беларусі з’яўляюцца героямі і пакутнікамі, пачалі тое, што мы сёння называем Рэспубліка Беларусь. Яны абудзілі нацыянальную свядомасць Дуніна-Марцынкевіча і Францішка Багушэвіча, а гэтыя ў сваю чаргу натхнілі цэлы гурт бацькоў нацыі, як Янка Лучына, Вацлаў Іваноўскі, Вацлаў Ластоўскі і многія іншыя, ў выніку працы якіх была аб’яўлена БНР. Тады бальшавікі, ведаючы, што беларусы ўсё ж такі ёсць народам, вымушаны былі арганізаваць урэзаную, з шасці паветаў, Беларускую Сацыялістычную рэспубліку. Іначай бы нам не бачыць і не чуць сваёй дзяржаўнасці.

 Радавод Слізняў

 Дакументальна падцверджаныя вытокі рода земляўладальнікаў Слізняў дасягаюць 14 стагоддзя, часоў караля Уладзіслава Ягайлы, які падараваў Андрэю Радшы Слізеню маёнткі ў Смаленскім ваяводстве. Наступныя пакаленні Слізняў былі земляўладальнікамі ў розных рэгіёнах ВКЛ і высокапасадоўцамі ў кіраўніцтве дзяржавы. У 1771 годзе па даравальнаму запісу Міхала Дамаслоўскага маёнтак Вольна з дваром Бартнікі, Рабкавічамі, Залессем і Пархімовічамі перайшоў Сцяпану Слізеню. У першай трэці 19 стагоддзя багатым маёнткам Вольна, з дзьвумя тысячамі дзесяцін зямлі, валодаў харунжы Навагрудскага уезда Ян Слізень.

 Ён, Ян Слізень, і пабудаваў у канцы 18 стагоддзя Бартніцкі маёнтак для свайго сына Уладзіслава, служачага Гарадзенскай грамадзянскай палаты. Выбраў маляўнічае месца на пагорках з краю вёскі. Сядзіба мела два драўляныя дамы на шэсць пакояў і флігель, гонтам крытыя, хлеў, скотны двор, канюшню, вінакурню, карчму і іншыя пабудовы. У паўночным доме, які захаваўся, жылі Слізні, а ў паўднёвым доме жыла прыслуга. Паміж дамамі быў круглы дзядзінец, абсаджаны каштанамі.

 У гэтым маёнтку ў 1804 годзе нарадзіўся Рафал Слізень, вядомы скульптар, графік і архітэктар, майстар барэльефаў, чалавек высокіх ідэалаў. Работы яго захоўваюцца цяпер у лепшых музеях Варшавы і іншых гарадоў. Родны брат Рафала Отта, вядомы філарэт, вывучаў у Віленскім універсітэце фізіку. Таму на сядзібе ў час летніх канікул жылі сябры маладых Слізняў. Сярод іх быў Тамаш Зан і магчыма Адам Міцкевіч. Пасля суда над філарэтамі тут збіралі ім грошы.

 У 1841 годзе па вяртанні са ссылкі з Уфы ў гэтым маёнтку цэлы год жыў Ян Чачот, лепшы сябра Адама Міцкевіча і пачынальнік сучаснай беларускай літаратуры. У 1844 годзе Ян Чачот зноў быў у Бартніках. Захаваўся ліст Яна Чачота да Юзэфы Слізень, дзе ён просіць паненку Юзэфу запісаць мясцовыя песні і прыслаць яму, каб уключыць у зборнік. 

 Цёплыя ўспаміны аб маёнтку пакінуў Ігнат Дамейка, калі ў жніўні 1884 года ў час свайго візіта з Чылі ў Беларусь гасцяваў у хворага гаспадара дома, які ў рангу падпалкоўніка выйшаў у адстаўку са службы на царскім флоце. На парозе Бартніцкага дома Дамейку тады сустракаў Отта Слізень. Ігнат Дамейка быў не толькі сябрам Слізняў па Віленскаму універсітэту, філарэцкаму руху, але і сваяком. Панна Юзэфа, дачка Уладзіслава Слізеня выйшла замуж за Міхала Дамейку, брата Ігната. Ва ўспамінах выгнанніка («Вяртанне з Чылі ў Еўропу ў1884 годзе») ён успамінаў гэты жнівенскі дзень: «навакол новы парк, газоны, кветкавыя клумбы, пакручастыя дарожкі, як у французкіх садах. У новым доме сардэчна прыняў мяне гаспадар, самы малодшы з сыноў пана харунжага, яго, гаспадара, я памятаю яшчэ дзіцем. Цяпер ён - заслужаны афіцэр расійскага марскога флота, ўжо састарэўшы, хворы. З ім на ганак выйшаў таксама Отта Слізень, мой Віленскі таварыш, філарэт, пасівеўшы, ўжо журботны…»; «ўсё тут памянялася… На абедзе пілі мы стары мёд, добрае венгерскае, абдымаліся, ўспамінаючы былыя часы. сардэчна прымалі Тамаша Зана, сябра дома, былога віленскага гувернёра маладых Слізняў, як прыемна весяліліся. Быў тут і маленькі тэатр, спяваліся філарэцкія песні. Пасля абеду пайшоў я…  да блізкага гаю на ўзвышку, дзе … калісці тут Чачот і Зан дэкламавалі свае і Міцкевіча вершы».

 Цікавая легенда пра гаспадара дома, былога афіцэра флота. Яго імя нам не вядома. Міхась Амялішка ў сваім рамане-ўспаміне «Заблудныя» назваў яго Эдуардам. Гісторыю, падрабязна і прыгожа апісаную ў рамане, расказала бабуля Міхася Амялішкі Юлія Абрамчык. Яе бацька Абрамчык Аўгусцін, са збяднелай шляхты, 40 гадоў працаваў упраўляючым у Слізняў, вядома быў у курсе іх сямейных спраў.

 Марскі афіцэр Эдуард, будучы яшчэ маладым хлопцам, часцяком гасцяваў у сваіх дзядзькоў Вальнянскіх Слізняў і назіраў, як там падрастае і становіцца ўсё прыгажэйшай паненка Крысціна. На апошнім годзе службы, калі Эдуард прыязджаў у адпачынак, паміж маладымі людзьмі ўзнікла вялікае каханне. Праз год, пры вырашэнні пытання шлюбу, ксёндз не даў благаслаўлення, бо Крысціна і Эдуард былі дваюрадныя брат і сястра. Адказ на пісьмо да Папы Рымскага, які прыйшоў яшчэ праз год, «дазваляю, але не благаслаўляю», таксама быў фактычна адмоўны, бо без благаслаўлення не магло быць шлюбу. Эдуард спрабаваў застрэліцца, але застаўся жыць без вока і не жаніўся. Магчыма таму ён, як хворы, і не сустракаў Ігната Дамейку на ганку дома. А Крысціну адправілі жыць у Вашаву і далейшы яе лёс нам невядомы.

 У 1914 годзе маёнтак належаў Івану і Вальдэмару Слізням. Прамых спадкаемцаў у так званага Эдуарда не было, Таму ў маёнтку відаць ніхто з гаспадароў не жыў.

 Так атрымалася, шго па Бартніцкіх пагорках у гады Першай сусветнай вайны прайшла адна з ліній абароны войскаў Расійскай Імператарскай арміі. На тэрыторыі маёнтка былі выкапаны акопы, пабудаваны зямлянкі, іншыя невядомыя нам абарончыя збудаванні, аб якіх сведчаць заплыўшыя равы і ямы за домам з усходняга боку, дзе цяпер растуць вялікія дрэвы. Адзін акоп праходзіў з паўночнага боку дома каля альтанкі да вялікай зямлянкі. Як выкарыстоўваўся войскамі дом нам невядома. Пасля вайны яго ўладальнікі вальнянскія Слізні не жылі ў маёнтку Бартнікі. Засыпка акопаў лапатамі была вельмі працаёмкай і цяжкай работай, таму без асаблівай неабходнасці яе не рабілі. Пустуючы маёнтак паступова прыходзіў у непрыгоднасць.

 Калі ў канцы двадцатых гадоў паўстала пытанне аб продажы маёнтка, то сям'я Абрамчыкаў, як блізкіх сяброў Слізняў, дружыўшых сем'ямі, была першым пакупніком. Яны купілі цэнтральную частку маёнтка, а гаспадар Яцкевіч купіў вінакурню – двухпавярховы каменны дом каля сажалкі і поргаб для захоўвання він.У маі 1929 года Васіль Амялішка з жонкай Надзеяй (з Абрамчыкаў) і дзецьмі пасяліліся ў маёнтку. Перад продажам пані Слізнёва спілавала парк і прадала драўніну мясцовым сялянам. Альтанка, якая была самым высокім будынкам у маёнтку, пры продажы разабрана на цэглу, захаваўся толькі самы ніз. У Васілёвым уладанні было два драўляныя дамы, кароўнік, стадола (вялікае гумно), вялікі цагляны пограб. Кароўнік і стадола былі ў вельмі дрэнным стане - рушыліся, бо доўга стаялі без догляду. Раней у паўднёвым доме кватэравала прыслуга, а ў паўночным, які захаваўся, жылі Слізні. Паміж дамамі быў круглы дзядзінец абсаджаны старымі каштанамі. На жаль лютай зімой 1939 – 40 гадоў амаль усе каштаны вымерзлі. З паўднёвага дома Васіль Амялішка зрабіў хлеў і іншыя гаспадарчыя пабудовы, а ў паўночным доме жыла сям'я. На месцы спілаванага парка сталі расці маладыя дрэвы.

 Дом, былой вінакурні, які купіў у пані Слізнёвай спадар Яцкевіч, у час вайны спалілі партызаны.

 Але мы радуемся, што хай сабе засталіся й рэшткі Слізнёўскай сядзібы, але, тым не менш, яны ёсць нам напамін, яны ўяўляюць гісторыка- культурную каштоўнасць. Аб гэтым павінны паклапаціцца як раённыя кіраўнікі, так і міністэрства культуры. Але гісторыя йшла далей.

 У 1940 - 41 гадах у доме Амялішкаў працавала пачатковая школа, у якой вучыўся і Міхась Васільевіч. Школа была беларуская, пісалі лацініцай.

 З зімы 1941 – 42 гадоў па весну 1943 года ў доме быў медпункт, у якім яўрэйскія дактары, муж з жонкай Фелеры і доктар са сваёй маці, імёны якіх невядомы, лячылі людзей. Жылі дактары ў гэтым жа доме. Ноччу, вясной 1943 года, паліцыянты пасадзілі дактароў на вазы і павезлі. Ёсць сведчанні, што іх расстралялі ў Вальнянскім лесе, каб не ўцяклі ў партызаны.

 Вясной 1944 года ў адным з захаваўшыхся акопаў Першай сусветнай вайны абсталявалі такі ложак, дзе начавалі, хаваючыся ад партызан, Міхась Амялішка і Васіль Жанкевіч, якім было тады па 14 – 15 гадоў.

 Калі ў 1944 годзе йшоў фронт, ад якога гаспадары Амялішкі схаваліся ў балоце, пабудовы з саламянымі стрэхамі былі падпалены ўзброеным чалавекам і згарэлі. Дом, крыты гонтам, застаўся. Ў доме часова ўсталяваўся штаб вайсковай часткі Савецкай арміі. Штаб з'ехаў з сядзібы пры далейшым наступе войскаў.

 Пасля вайны Васіль Амялішка адбудаваў спаленае і працаваў у калгасе. Сыны Мікалай і Міхаіл пайшлі вучыцца. Мікалай стаў галоўным інжынерам службы шляху Беларускай чыгункі, а Міхаіл выкладчыкам Гарадзенскага сельгаспадарчага інстытута. Дачка Соня выйшла замуж за марака і пражыла жыццё ў Калінінградзе.

 Васіль Амялішка апошнія гады жыцця жыў у сына Міхаіла ў Гродне. Бартніцкі дом перайшоў па спадчыне Міхасю, які прадаў яго сям'і Шараметаў у 1973 годзе.

 Міхась Васільевіч Амялішка, цяпер сябра Саюза пісьменнікаў Беларусі, напісаў раман – успамін «Заблудныя» ў двух частках, дзе падрабязна апісвае вышэй памянёныя падзеі.

 Улічваючы старадаўнасць былога дома Слізняў, зробленага з дрэва па тэхналогіях 18 стагоддзя, і гісторыю гэтага месца, трэба прыдаць яму статус гісторыка – культурнай каштоўнасці. Пры выкананні неабходных мерапрыемстваў гэта сядзіба можа быць элементам турыстычнай інфраструктуры Брэсцкай вобласці.

Літаратура:

 1. Старинные усадьбы Берестейщины / А.Т.Федорук; ред. Т.Г.Мартыненко. – 2-е изд. -  Минск : БелЭн, 2006 – 576 с. : ил.

2. Заблудныя: раман - успамін / Міхась Амялішка. - Мінск: Кнігазбор, 2009. – 176 с.

 3. Заблудныя : раман – успамін : кн.2 / Міхась Амялішка. – Мінск : Кнігазбор, 2011. – 160 с.

15.07.2014 г.

Даследвання былой сядзібы Слізнёвых ў вёсцы Бартнмкі Баранавіцкага раёна

Даследванне пахаванняў Першай Сусветнай вайны ў вёсцы Бартнікі Баранавіцкага раёна

Даследванне пахаванняў Першай Сусветнай вайны ў вёсцы Капані Баранавіцкага раёна

Даследванне пахаванняў Першай Сусветнай вайны ў вёсцы Вольна Баранавіцкага раёна

Даследванне пахаванняў Першай Сусветнай вайны ў вёсцы Пагарэльцы Нясвіжскага раёна

Круглы стол па праблемах краязнаўства

6 верасня 2012 года ў Баранавічах адбыўся круглы стол папраблемах краязнаўства.

Мерапрыемтсав адбывалася ў межах выканання праекта ТБМ "Захаванне культурнай спадчыны праз удзел у краязнаўчай дзейнасці". У ім прынялі ўдзел не толькі аматары краязнаўства, але і сапраўдныя прафесіяналы: былы дырэктар Баранавіцкага краязнаўчага музея Валер Палікарпаў, а таксама Міхась Бернат – стваральнік Русінаўскага дома

рамёстваў. На наш круглы стол па праблемах краязнаўства прыехаў з Мінска прафесар Адам Мальдзіс – вядомы беларускі гісторык і літаратуразнаўца, адзін з аўтараў 6-томнага даведніка “Беларускія пісьменнікі”, а таксама аўтар дзясяткаў кніг па гісторыі беларуска-польскіх і беларуска-літоўскіх культурных і літаратурных узаемасувязях.

Цёплая размова прафесара Адама Мальдзіса

з дырэктарамі Баранавіукага краязнаўчага музея

Ірынай Станюк, Валерам Палікарпавым

і Станіславам Шчарбаковым.

Найбольш гаварылі пра страчаныя скарбы Баранавіцкага краязнаўчага музея і магчымасці іх рэальнага вяртання. У наш музей, які быў створаны яшчэ ў 1940 годзе, былі звезены каштоўныя экспанаты з навакольных шляхецкіх маёнткаў. Тут былі карціны Сальватора Роза, галандскіх мастакоў, магчыма, Рэмбрандта, якія даўно трэба было пачаць шукаць.

На круглым стале паведамлялася, што ўлетку 1942 года немцы ладзілі ў Баранавічах мастацкую выставу, верагодна, з фондаў нашага музея, дзе сярод іншага можна было пабачыць карціны вядомага ў свеце беларускага мастака Міхася Сяўрука, выразаныя з

дрэва фігуры “Хрыстос з ягняткам” ішкальдскага майстра (каля 1700 года), “Святыя Пётра і Павел” майстра з Мядзведзічаў (каля 1600 года) і іншыя старажытныя каштоўнасці, у тым ліку і мэбля з Нясвіжскага замка.

Адам Мальдзіс адзначыў, што ўсе калекцыі баранавіцкага музея ў 1944 годзе былі вывезены на Захад, але кім і куды былі вывезены, мы дакладна не ведаем. Удзельнікі круглага стала пагадзіліся, што калі экспанаты былі вывезены падчас вайны, дык па законе аб рэстытуцыі каштоўнасцяў, падпісаны краінамі ААН, іх дакладна трэба вярнуць на радзіму.

Зразумела, што ў савецкі час партыйнае кіраўніцтва зусім не цікавіла буржуазнае мастацтва і ніхто не збіраўся яго шукаць і вяртаць. Таму на праблему страчаных каштоўнасцей проста махнулі рукою. Вось чаму на гэтым круглым стале прафесар Адам Мальдзіс звярнуўся да ўдзельнікаў з просьбаю дапамагчы знайсці страчаныя фонды Баранавіцкага краязнаўчага музе. На думку прысутных, больш даведацца пра баранавіцкія каштоўнасці маглі б дапамагчы звесткі пра лёс былога дырэктара музея і збіральніка ўсіх яго скарбаў Леанарда Турскага, які ў 1944 годзе выехаў ў Польшчу. Зразумела, што Турскі мог вывесці з сабою прынамсі нейкую частку каштоўных экспанатаў музея.

Адам Мальдзіс звярнуўся праз папулярную ў горадзе газету “Intex-press” да баранавіцкіх гісторыкаў, краязнаўцаў і проста аматараў гісторыі, каб яны разам паспрыялі вырашэнню праблемы: “Стары сусед кожнага з нас можа што-небудзь узгадаць пра тыя часы і неспадзявана дапамагчы адшукаць сляды да нашай спадчыны. Уважліва размаўляйце з людзьмі, шукайце і вывучайце мясцовую прэсу перыяду акупацыі…”. У сваю чаргу прафесар Мальдзіс паабяцаў агучыць гэту тэму ў газеце “Голас радзімы”, якая выдаецца для беларускай дыяспары і распаўсюджваецца ў 54 краінах свету. “А раптам хто-небудзь і адгукнецца!”, – падбадзёрыў Адам Мальдзіс. Будзем шукаць!

Крыніца: tbm-mova.by

Станавіцеся летапісцамі, каб захаваць сваю гістарычную памяць

Міхась БЕРНАТ

Добра, калі ў места (горада) альбо вёскі, прадпрыемства ці калектыва ёсць свае летапісцы, якія фіксуюць падзеі, працэсы, здзяйсненні людзей. Чым больш будзе летапісцаў, тым больш будуць яскравымі, дакладнымі, дасведчанымі, аб’ектыўнымі, а ў выніку праўдзівымі, “справы даўно мінулых дзён”, якія павернуць людзям, здавалася б, назаўсёды страчаныя факты, імёны, даты, а прасцей гаворачы зафіксуюць у розных формах для наступных пакаленняў гістарычную памяць.

Гістарычная памяць, як і памяць чалавека, ёсць сканцэнтраваны досвед. Уявіце чалавека хворага на бяспамяцтва (амнэзію). Ён становіцца бездапаможным у жыцці. Перастае ведаць хто ён, што з ім адбывалася і адбылося, хто яго родзічы, хто ён па прафесіі. Так і народ становіцца бездапаможным у сваім гістарычным быцці, калі губляе сваю гістарычную памяць.

Бяспамяцтва выгадна другім, нячыстым, нясумленным людзям, якое выкарыстоўваюць у сваіх мякка гаворачы брудных мэтах. Каб не адбывалася гэтага трэба актывізаваць людзей на вяртанне памяці, праз развіццё краязнаўства.

Краязнаўства дае магчыамсць усебаковага вывучэння пэўнай тэрыторыі, вёскі, места, мястэчка, края, мясцовым насельніцтвам. Краязнаўства бывае комплекснае, калі вывучаюцца ўсе з’явы ў іх узаемасувязі і галіновае – гістарычнае, літаратурнае, этнаграфічнае, геаграфічнае, прыродазнаўчае… Краязнаўства займаецца аховай помнікаў гісторыі, культуры і прыроды Бацькаўшчыны.

Асноўныя метады – збіранне дакументаў, даследаванне ў архівах, бібліятэках, арганізацыя краязнаўчых гурткоў і нават мухзеяў. Краязнаўства мае выключна выхаваўчае значэнне, дае магчыамсць выконваць ролю “падручніка” для знаёмства з роднымі мясцінамі.

Краязнаўства за сваю вялікую і складаную гісторыю набыло пэўны досвед у тэорыі і практыцы, вядомых у мінулым, беларускіх краязнаўцаў. Беларускі краязнаўчы рух упершыню знайшоў сваё арганізацыйнае афармленне ў 1923 годзе ў рамках Каязнаўчай камісіі, а з 1924 года – Цэнтральнага бюро краязнаўства (ЦБК) у складзе інбелкульта, папярэдніка Беларускай Акадэміі Навук, дзе вынікі краязнаўчай работы аналізаваліся, сістэматызаваліся і выкарыстоўваліся ў навуковых працах.

У часы панавання вялікадзяржаўнага ідэалагізаванага таталітарызму краязнаўчы рух у Беларусі быў вынішчаны, яго часопіс “Наш край” быў зачынены. Пушчаныя ў рух жорны бяспамяцтва мэтанакіравана зніжалі і зніжаюць узровень нацыянальнай самасвядомасці беларускага народа.

Нам, сённяшняму пакаленню людзей, выпадае нялёгкая, але пачэсная задача адрадзіць гэтую галіну ведаў, сам краязнаўчы рух, які быў спынены. Урад накосіўся наўмысна, каб вынішчыць аснову, падмурак нацыянальнага патрыятызму. За гэты час паспелі забыцца формы і метады работы. І калі і існавала краязнаўства, толькі фармальна, бо падмянялася і падмяняецца адной формай – ваенна-патрыятычнай работай. Такая аднабаковасць прыносіць больш шкоды чым карысці.

Гісторыя і культура беларускага народа ад старажытнасці і да нашых дзён багатыя, але не да канца даследаваныя, яшчэ па-ранейшаму застаецца шмат “белых плям”, навуковых праблем.моладзь наша кепска ведае гісторыю, не знаёма з гісторыяй родных мясцін, дзе нарадзіліся. Гэта прыводзіць да вялікіх маральных і матэрыяльных страт. А гэта ў сваю чаргу вядзе да разбурэння духоўнай экалогіі і нацыянальнага нігілізму.

Узровень выкладання гісторыі ў беларускіх школах, тэхнікумах вучэльнях, ВНУ не адпавядае сучасным патрабаванням. Грамадазанўчы цыкл падручнікаў, дапаможнікаў далёкі ад жывога жыцця і праўды.

Школьнікі абсалютна не знаёмыя з разуменнем краязнаўства, не вывучаюць гісторыю роднага краю, не чуюць краязнаўчых экскурсій. Таму напісанне гісторыі гарадоў, вёсак, мястэчак... і зборы для гэтага дакументаў ілюстрацыйнага матэрыялу, усё гэта павінна стаць асновай краязнаўчай работы.